عسل و نقش آن در سلامت و درمان
عسل و نقش آن در سلامت و درمان
چگونگی اثر بخشی عسل در مقابله با عفونت‌ها
بشر هزاران سال است که از مخلوط بزاق زنبور و شهد گل که عسل نام دارد، به عنوان دارویی برای درمان زخم ها استفاده میکند . آزمایش‌هایی که در سالهای اخیر انجام گرفته، نشان داده‌اند که عسل در درمان عفونتهای برجای مانده از عمل سزارین و سوختگی‌ها از آنتی‌بیوتیک‌های مرسوم کارآمدتر عمل میکند. این ماده شیرین با طیف وسیعی از میکروبهای خطرناک از جملهHelicobacter Salmonella , E.coli به خوبی مبارزه میکند.
درمان با عسل
عسل روی باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک، از جمله «ابر میکروبی» به نام MRSA ، نیز موثر است و بر خلاف بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها به نحو چشمگیری باعث پیشرفت بهبودی زخمها میشود. هنوز به درستی نمی‌دانیم عسل چگونه این آثار را بر جای می‌گذارد اما محققان اعتقاد دارند توان بهبود زخمها و مقابله با میکروبهای مقاوم به آنتی بیوتیک که در این ماده بی‌نظیر وجود دارد، ممکن است روزی عسل را از نوعی درمان جایگزین به یک شیوه درمانی اساسی در پزشکی تبدیل کند. رمز و راز این توانایی‌ها را باید در شیوه تهیه عسل جست و جو کرد. زنبورهای کارگر طی بهار و تابستان شهد جمع آوری می‌کنند، هنگامی که به کندو باز میگردند، آن را از معده به دهان می آورند و در دهان دستیاران خود می‌گذارند. آنها شهد را به درون حفره های شانه خالی می‌کنند و با بال‌هایشان آن قدر آن را باد می‌زنند که بیشتر آب موجود در شهد تبخیر شود. در همین زمان، بزاق سرشار از آنزیم زنبورها، ساکاروز را به گلوکز و فروکتوز تبدیل میکند که به آب باقیمانده در شهد پیوند میشوند. به این ترتیب، بیابانی بر جای می ماند که باکتریها نمی‌توانند در آن زنده بمانند. البته، حین رسیدن عسل فرصت زیادی برای تهاجم عوامل بیماریزا وجود دارد. اما آنزیمی به نام گلوکز اکسیداز این فرصت را از آنها می‌گیرد. این آنزیم با تبدیل کردن گلوکز به اسید گلوکونیک، فرآورده تلاش زنبورها را اسیدی و آن را برای بیشتر باکتریها نامطلوب می‌سازد.
اغلب افراد عقیده دارند که اسیدی بودن، تنها سلاح عسل در برابر باکتری‌هاست. اما مطالعات نشان داده اند تقریبا همه عسلها سلاحی سری دارند که حتی اگر رقیق شوند، آنها را برای میکروبها مرگبار می‌سازد
پراکسید هیدروژن
این ماده زمانی در بیمارستان‌ها به عنوان ضدعفونی کننده مصرف می‌شد. از تجزیه این ماده رادیکال‌های آزاد تشکیل میشوند که باکتریها را از بین میبرند. چون این واکنشها خیلی سریع رخ میدهد، پراکسید هیدروژن را باید در غلظتهای بالا بر زخمها استعمال کرد. البته، این ماده در این غلظتها به بافت سالم آسیب می‌رساند. در عسل، پراکسید هیدروژن به کمک آنزیم گلوکز اکسیداز تولید میشود. اما میزان آن هزار بار کمتر از مقداری است که در گذشته روی زخمها استعمال می‌شد. در نتیجه، گذاشتن عسل روی زخمها، ضمن جلوگیری از تهاجم و تخریب میکروبها، با آسیب بافتی همراه نیست. علاوه بر این، همین طور که پراکسید هیدروژن تجزیه میشود، گلوکز اکسیداز با تسهیل ساختن آن از گلوکز، پیوسته آن را جایگزین میکند. جالبتر این که ، به دلایل ناشناخته وقتی عسل رقیق میشود، فعالیت این آنزیم افزایش می‌یابد. به همین خاطر، عسل حتی وقتی ۷ تا ۱۴ برابر رقیق شود، میتواند از رشد باکتریهایی مانند MRSA جلوگیری کند. خلاصه، زمانی که عسل روی زخم قرار می‌گیرد و در اثر تراوش پلاسما از زخم رقیق میشود، در مبارزه با میکروبها پرتوانتر میشود.
یکی دیگر از خصوصیات جالب عسل که آن را از داروهای ضد باکتری مرسوم مجزا می‌سازد، تقویت بهبود یافتن زخم هاست. داروهای ضد باکتری علاوه بر نابودی باکتریها به سلولهای انسان نیز آسیب می‌رسانند. از طرف دیگر، آنها فقط با مهار کردن رشد میکروبها به بهبودی زخمها کمک می‌کنند. اما عسل به طور مستقیم در بهبودی زخمها دخالت میکند. عسل محیط ویژه‌ای را می‌آفریند که برای رشد بافت مناسب است و در عین حال بامیکروب‌ها نیز مبارزه میکند. به علاوه، رطوبت عسل از درد وتخریب سلولها حین تعویض پانسمانهای خشک شده جلوگیری می کند.
عسل دست کم بخشی از توان ترمیمی خود را مدیون پراکسید هیدروژن است. این ماده، رشد رگ‌های خونی را تحریک میکند. این رگها اکسیژن، مواد غذایی و سلول‌هایی به نام فیبروپلاست ( که بافت پیوندی جدیدی را می‌سازند) را به موضع زخم هدایت می‌کنند. به علاوه، ترکیب ناشناختهای دسته‌ای از سلولهای ایمنی به نام منو سیت رافعال میکند. این سلولها عامل رشدی را آزاد می‌کنند که سلولهای پوششی را تحریک کرده تا تقسیم شوند و زخم را ببندند. منوسیت‌ها به نوع دیگری از سلولهای ایمنی به نام ماکروفاژ نیز تبدیل میشوند. این سلولها، میکروبها و سلولهای مرده را می‌بلعند و آنها را هضم می‌کنند.
عسل در بهبود یافتن زخم معده نیز موثر است. یک قاشق چای خوری عسل طبیعی در معده خالی میتواند مانع رشد باکتری خطرناکی به نام Helicubacter شود که باعث اغلب زخمهای معده میشود. عسل، باکتری مقاوم به آنتی بیوتیکی را که باعث عفونت ریوی در بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک میشود، Burkholderia cepacia ، را در محیط کشت از پا در آورده است.
به هر حال، همه عسلها از خواصی که برشمرده شد به یک اندازه بهره‌مند نیستند. شهد بعضی گل‌ها مقدار زیادی کاتالاز دارد. این آنزیم پراکسید هیدروژن را تخریب میکند. بعضی شهدها، گلوکز اکسیداز را به گرما و نور حساس می‌کنند. با وجود این، توان ضد میکروبی بعضی عسلها حتی با جوشاندن آنها از بین نمی‌رود. از این رو، به نظر میرسد، عسل علاوه بر مولکولهایی که تاکنون شناخته شده است، مواد ضد میکروب دیگری دارد که به دما مقاوم‌‌اند.
از زمان مصریان باستان، عسل برای درمان زخم استفاده می‌شده است و به نظر میرسد که باکتریها هنوز توان مقابله با مواد ضد میکروب آن را پیدا نکرده‌اند. از این رو، تلاش برای شناخت کامل تر این ماده، ما را در مقابله به ابر باکترها که به آنتی بیوتیک‌های مرسوم مقاوم شده‌اند، یاری خواهد رساند. به هر حال، این ماده دارویی را همانند سایر داروها باید با مشورت متخصصان استفاده کرد. زیرا دانه‌های گرده موجود در عسل طبیعی می‌توانند خود باعث عفونت شوند. خوشبختانه، گرده‌ها را با پرتو گاما می‌توان از بین برد، بدون آن که به خواص دارویی عسل آسیبی برسد. امید است با تلاش‌های محققان راه برای یک شیوه درمانی جدید یعنی «عسل درمانی» هموار شود.
ارزش ضد میکروبی (فعالیت های ضد باکتریایی و درمانی عسل )
در قدیم از عسل به عنوان مرهم برای معالجه زخمها و التهابات پوستی به وفور استفاده می‌شد ولی اکنون استفاده درمانی از عسل محدود به طب سنتی می‌باشد با این حال امروزه نیز در گزارشات پزشکی، کاربردهای عسل در معالجه زخم ها، سوختگی‌ها عفونت‌ها و برخی از اختلالات دیگر به چشم می‌خورد. در سال ۱۹۳۷ تاثیر ضد باکتریایی عسل گزارش و اینهیبین نامگذاری شد این تاثیر ضد باکتریایی به وسیله اثر یک نمونه عسل رقیق شده روی باکتریها اندازه گیری شد و این موضوع نیز که خاصیت ضد باکتریایی در اثر گرما از بین میرود کشف شد.
عسل با میکروب هایی که در برابر آنتی بیوتیک مقاوم هستند، مبارزه میکند
زخم های مزمن ممکن است با معالجات سنتی مداوا شوند. عسل می تواند به درمان زخم‌هایی که التیام نمی‌یابند، کمک کند.
محققان در پی یافتن دلایل علمی خاصیت ضد باکتری عسل در معالجات سنتی، دریافتند عسل از رشد باکتری ها می کاهد حتی باکتری‌هایی‌که در برابر آنتی بیوتیک مقاوم هستند.
کاربرد عسل در التیام زخمها به مصر قدیم برمی‌گردد. اعتقاد بر این بود که غلظت شربتی مانند عسل سبب میشود هنگامی که بر روی زخمها و جراحات مالیده میشود، از ورود هوا به درون زخم جلوگیری کند و میزان بالای قند آن رشد باکتریها را کاهش میدهد. شواهد جدید نشان میدهد عسل دارای خواص دیگری نیز هست که باکتریها را از بین می‌برد.
مطالعات و تحقیقات ” رزکوپر ” میکروبیولوژیست و همکاران وی در دانشگاه ولز در کاردیف نشان می دهد، تاثیر عسل طبیعی در مقایسه با عسل مصنوعی بخاطر غلظت و قند زیاد، ۳ برابر بیشتر از عسل مصنوعی باعث از بین رفتن میکروب ها می شود. محققان هنوز به درستی مطمئن نیستند کدامیک از عناصر مؤثر و فعال عسل در این امر نقش دارند.
برخی از انواع عسل به هنگام رقیق شدن، پِرُاکسید هیدروژن را تشکیل می‌دهند که از بین برنده باکتری هاست و در تمیز کردن زخم به کار میرود. دکتر کوپر و تیم وی این احتمال را می‌دهند که پراکسید هیدروژن میتواند تنها عامل مؤثر در آنتی باکتریال بودن عسل باشد.
آنها تایید کردند که هم عسل ( طبیعی ) Pasture که پراکسید هیدروژن تولید میکند و هم عسل ( مصنوعی ) Manuka که پراکسید هیدروژن تولید نمی‌کند، در هنگام انجام آزمایش از رشد باکتریها جلوگیری کردند. این دو نوع عسل از رشد باکتری‌های عفونت زای استافیلوکوک و اینتروکوک که در برابر آنتی بیوتیک‌های قوی مانند متیسیلین Methicilin و ونکومایسین Vancomycin بسیار مقاوم هستند، جلوگیری کردند.
طبق گفته کوپر، عسل ممکن است بعلت وجود آنزیم‌هایی که هنگام ساختن آن توسط زنبور عسل ترشح میشود، خاصیت میکروب زدایی داشته باشد یا این خاصیت می تواند بعلت درجه اسیدی بودن عسل یا وجود مواد شیمیایی گرفته شده از شهد طبیعی گیاهان باشد. وی می‌گوید، کاربرد عسل در مداوای زخمها، ریشه قدیمی دارد و در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفت. ” برای معرفی مجدد آن، باید شواهدی برای اثبات خواص آنتی باکتریال و مداوا کننده عسل داشته باشیم. ”
آندره آنلسون، پرستار و محقق در دانشگاه یورک در بریتانیا که بر روی زخم های مزمن کار کرده است با این امر موافق است که برای متقاعد کردن پزشکان شکاک، باید آزمایش‌ها و مشاهدات بالینی انجام شود تا این پزشکان به معجزه عسل در درمان زخمها پی‌ببرند.
زخمهای عفونی موجب ایجاد درد میشوند که علت آن میتواند بستری شدن بیمار به مدت زیاد در بیمارستان باشد که مداوای آنها نیز بسیار هزینه بر است. معالجه این جراحات و زخمها تبدیل به یک مشکل عمده شده است. زیرا استفاده دراز مدت از آنتی بیوتیک‌ها میتواند منجر به ایجاد گونه‌های مقاوم از باکتریها شود.
طبق گفته نلسون، به همین علت معالجات جایگزین در حال کشف و بررسی است. این معالجات شامل کاربرد ید، ترکیبات حاوی نقره و لارو درمانی Larval therapy است که در آن لاروها بر روی زخم ها گذاشته میشوند تا بافت‌های مرده را بخورند و باکتریها را نابود کنند.
در حالیکه دانشمندان هنوز در مورد خواص درمانی عسل در حال بررسی و تحقیق هستند، برخی از شرکتها، در حال ساختن تیوپ هایی محتوی عسل استریل شده و باندهای آغشته به عسل استریل شده برای کاربرد عسل در مداوای زخم ها هستند.
در عین حال محققان هشدار می دهند، که افراد برای مداوای زخم ها و جراحات برای خرید عسل به سوپر مارکت‌ها هجوم ببرند. عسل خریداری شده از مغازه‌ها به علت قرار گرفتن در دمای گرم و نامناسب، خواص ضد باکتری خود را احتمالاً از دست داده است. افرادیکه دارای زخم و جراحات جدی و شدید هستند باید تحت مداوای پزشک متخصص قرار گیرند.
